Budżetowanie – problemy Gminy z deficytem i nie tylko

Budżetowanie to proces planowania wykorzystania środków finansowych, którymi dysponuje gmina w określonym roku obrachunkowym. W praktyce oznacza to wyznaczenie celów, na które przeznaczone zostaną środki, oraz oszacowanie dochodów, które wpłyną do budżetu gminy. Szacunki powinny obejmować wydatki na potrzeby wszystkich mieszkańców i opierać się na analizie ekonomicznej, jakimi dochodami dysponować będzie gmina, nie tylko w najbliższym roku ale prognozować na klika lat
w przód, jaką część tych dochodów przeznaczyć na inwestycje i jaki będzie koszt utrzymania tych inwestycji w przyszłości, jak zabezpieczyć fundusze na wydatki bieżące.  

Od 2025 roku czeka nas istotna zmiana w strukturze dochodów. Zwiększy się bardzo udział gmin w podatkach PIT i CIT, natomiast subwencja oświatowa zostanie zastąpiona mniejszą subwencją wyrównawczą. Oznacza to, że Gmina będzie prawie w całości finansowała wydatki na oświatę. 

Rosnący deficyt.  

Analiza budżetu Gminy Góra Kalwaria z ostatnich pięciu lat pokazuje systematyczny wzrost deficytu budżetowego. W 2020 roku wynosił ok. 30 mln zł, a do 2025 roku prognozowany jest na 66 mln zł, co stanowić będzie ponad 27% rocznych dochodów gminy. Taka sytuacja jest niepokojąca i wskazuje na pilną potrzebę racjonalizacji wydatków.  

Rosnące zadłużenie to obciążenie przyszłych budżetów. 

Deficyt finansowany jest poprzez zaciąganie zobowiązań, takich jak emisja obligacji czy kredyty bankowe. Wysoki poziom zadłużenia oznacza, że znacząca część przyszłych dochodów zostanie przeznaczona na spłatę zobowiązań i odsetek, co ograniczy środki dostępne na realizację zadań bieżących oraz inwestycji. Zadłużenie gminy wpływa również na ograniczenie elastyczności finansowej - gmina nie będzie w stanie reagować na niespodziewane wydarzenia, takie jak kryzysy gospodarcze, klęski żywiołowe czy inne nadzwyczajne potrzeby. Wraz ze wzrostem długu wzrastają również koszty związane z jego obsługą, co dodatkowo obciąża budżet. Deficyt budżetowy oznacza, że gmina musi szukać oszczędności, co często odbija się na jakości usług publicznych.  

Zagrożenia te obejmują: 

- Ograniczenie inwestycji w infrastrukturę: projekty związane z budową dróg, modernizacją szkół czy rozwojem sieci wodno-kanalizacyjnej mogą być odkładane w czasie lub realizowane w mniejszym zakresie. 

- Problemy w funkcjonowaniu jednostek gminnych: brak środków może wpłynąć na funkcjonowanie szkół, przedszkoli, ośrodków sportu i kultury, co odczują mieszkańcy.

- Redukcję programów wsparcia społecznego: może to dotknąć najbardziej potrzebujących, w tym osoby starsze, dzieci.  

Wysoki deficyt oznacza, że obecne pokolenie mieszkańców żyje na kredyt, którego spłatą obciążeni będą przyszli podatnicy. Ogranicza to możliwość realizacji przyszłych inwestycji oraz utrudnia młodym pokoleniom budowanie stabilnej i dobrze zarządzanej gminy.  

Zjawisko niedoszacowania wydatków w planach finansowych.  

Na etapie uchwalania budżetu w ostatnich latach często przewiduje się w Gminie znacznie niższy deficyt, niż wynika to
z rzeczywistej realizacji planu. Przykładowo, w 2024 roku planowano deficyt na poziomie 9 mln zł, jednak już teraz wiadomo, że rzeczywisty deficyt wyniesie 22 mln zł. Powtarzające się rozbieżności w planowaniu a rzeczywistymi wydatkami są oznaką braku skutecznej analizy finansowej oraz nieodpowiedniego zarządzania budżetem. Inwestycje są niezbędnym elementem rozwoju każdej gminy. Jednak ich realizacja powinna być poprzedzona szczegółową analizą kosztów i korzyści.  W przypadku Gminy Góra Kalwaria pojawiają się obawy, że niektóre inwestycje są realizowane bez odpowiedniego planowania i oceny ich wpływu na budżet. Przykładem jest jednoczesna realizacja trzech dużych inwestycji w szkołach. Obecny plan finansowy Gminy przewiduje bardzo duży wzrost nakładów poniesionych na oświatę, z analizy wynika, ż na przestrzeni kliku nastąpił 20 procentowy wzrost wydatków na tę dziedzinę i stanowi prawie 50 % wydatków budżetowych Gminy. Jest to poważne ograniczenie dla finansowania pozostałych zadań Gminy. 

Budżet gminy to dokument, który powinien być przejrzysty zarówno dla radnych, jak i dla mieszkańców. Tymczasem w Gminie Góra Kalwaria objaśnienia do projektu uchwały budżetowej są niejasne i niewystarczająco szczegółowe. Pytania Radnych w czasie sesji często wskazują, że plan finansowy jest dla nich niezrozumiały. 

Objaśnienia powinny zawierać: 

- Opis każdej pozycji budżetowej z podstawą prawną oraz sposobem kalkulacji. 

- Uzasadnienie merytoryczne celowości wszystkich wydatków, z odniesieniem do poziomu roku poprzedniego.

- Informacje o przeprowadzonych konsultacjach społecznych oraz uwzględnionych w budżecie opiniach mieszkańców, organizacji społecznych czy instytucji. 

Problemem jest też brak wiedzy Radnych o budżetowaniu, nieznajomość prawa o finansach publicznych. Prowadzi to do niedostatecznej kontroli wydatkowania, braku analiz i przyjmowania zadań inwestycyjnych w sposób życzeniowy i nie ujmuje realnie zdolności finansowych Gminy. 

Konieczność zmian – co należy zrobić? 

W obliczu rosnącego deficytu oraz nadchodzących zmian w systemie finansowania konieczne są zdecydowane działania na rzecz poprawy zarządzania finansami gminy. Oto kilka kluczowych kroków, które powinny zostać podjęte: 

Racjonalizacja wydatków: 

- Przeprowadzenie szczegółowej analizy wszystkich wydatków, szczególnie w obszarze inwestycji oraz kosztów bieżących. 

- Zidentyfikowanie obszarów, w których można wprowadzić oszczędności bez utraty jakości usług publicznych. 

Lepsze planowanie inwestycji: 

- Skupienie się na priorytetowych projektach, które przynoszą największe korzyści mieszkańcom.  

- Unikanie realizacji zbyt wielu kosztownych inwestycji jednocześnie. 

Poprawa przejrzystości budżetu  

- Przygotowanie szczegółowych objaśnień do projektu budżetu, które będą zrozumiałe dla mieszkańców i radnych.  

- Wprowadzenie regularnych konsultacji społecznych dotyczących planowanych wydatków. 

Zwiększenie efektywności zarządzania: 

- Przeprowadzenie audytu wydatków oraz opracowanie planu redukcji zadłużenia. 

- Zainwestowanie w szkolenia dla osób odpowiedzialnych za planowanie i realizację budżetu. 

 Podsumowanie 

Budżetowanie w Gminie Góra Kalwaria wymaga pilnych reform, które pozwolą na bardziej efektywne wykorzystanie dostępnych środków i poprawę sytuacji finansowej. Rosnący deficyt, nadmierne inwestycje oraz brak przejrzystości w objaśnieniach budżetowych to problemy, które można i należy rozwiązać poprzez lepsze planowanie, racjonalizację wydatków oraz większe zaangażowanie mieszkańców w proces budżetowy.